Som regel er det veteranane som set standarden, og eg startar med ein av dei. Han debuterte i 1977 og heiter Helge Torvund. Inntil vidare ventar me her kalla han boka han gav ut i fjor, ein flott tittel forresten, passeleg trist og lei, men likevel galgenoptimistisk og positiv. Diktaren har med sin tittel tatt stilling til tilværet. Når det gjeld boka til Torvund, ja for så vidt dei tre-fire siste bøkene han har skrive, kunne vi kanskje snakke om eit nytt alvor i poesien. Torvund er ikkje aleine om det, men nå snakkar vi om han. Det er forresten ikkje uproblematisk å seie at det finst eit ”nytt” alvor i poesien. Kva skulle i så fall det gamle alvoret vere? Eller har poesien vore lett og ualvorleg dei siste åra? Saka er kanskje at poesien ikkje har hatt noen fiendar på ei stund, og at han dermed ikkje har hatt behov for å blåse seg opp og åtvare massane – før nå? Men kven skulle dei nye fiendane kunne vere? Kven har fiendar i dag? Bur vi ikkje alle i kvar vår ghetto? Søv vi ikkje i kvar vår vesle nisje? Kven har fiendar når dei samlar seg i nisjen sin? Det er jo der alle vennene er? Kven skulle poesien kunne seie noe til anna enn dei som les poesi? Og kva er så viktig å seie i dag som var uviktig eller usynleg i går?
Eg vi snike med unna svara på spørsmåla over ved å la eit alvorsdikt frå Helge Torvund tale. Det er forresten ikkje eit tungsinn-alvor eg snakkar om, jamvel om ein også kan finne eitt og anna tungsindig hos denne poeten. Kvifor skulle ein forresten skrive viss ein var lettsindig? Og kva skulle ein i så fall skrive? Ein tommelfingerregel er at den som skriv har mista noe, eller han manglar noe. Ein kan miste både lommebøker og kjærastar, og slikt kan det bli god poesi av. Enda betre poesi blir det når poeten ikkje har mista noe privat, men har tenkt seg om og skjønt at det samfunnet han har rundt seg har mista noe, eller manglar noe. Slik er det med Torvund. Og til miste/tape og mangle/mangel står sorg/lengt og angst. Ein er redd for å leve vidare utan det som er blitt borte, og ein saknar det som manglar, for ein er ikkje eit heilt menneske før alt er på plass, og slik går eitt av beredskapsdikta til Helge Torvund:
Den skinande
meininga
i kjøttmeislyden.
Den grove kjærleiken
i furuborken.
Alt dette
kan dei ta frå han
ord for ord
signal etter signal.
Destruera
samanhengen
mellom fuglehjartet
og hans eigne
hender.
Døgeret løysa seg opp
og minutta skilja seg
frå kvarandre
som kvikksølvdropar.
Musikken verta svarte hol.
Rytmen
knekka saman som skotne soldatar
og løysa seg opp.
Difor konsentrerer han seg
om den blanke kjøttmeisplystringa
om furuborken
og Bach.
Dette er sjølvsagt eit dikt som alle som er glad i dikt bør skrive ned og hengje opp over senga si. Dette er eit dikt som er redd for diktet, redd for å miste det, redd for å miste diktets måte å tenkje på, redd for å miste diktets perspektiv på verda. Dei tre første linjene viser fram eit blikk på verda som eine og aleine er sant i poesien, altså kan vi kalle den første setninga i diktet for erkepoetisk. Den skinande meininga finst ikkje i røynda, men i poetens blikk, eller i det poetiske livssynet? Likeins er det med neste setning. Den har bare meining i ein poetisk kontekst. Diktaren vedgår da også at dei kan ta frå han dette. Men så spissar det seg til for han, for det er ikkje bare denne usanne/metaforiske koplinga mellom fuglesong og meining, og mellom kjærleik og furubork dei vil ta bort. Dei vil på eitt vis ta frå han heile hans livsoppfattning, eller meir bestemt hans måte å sanse seg fram i verda på. Dermed blir musikken svarte hol og rytmen knekker saman. Denne destruksjonen vil ikkje poeten. Dette er eit beredskapsdikt som skal hindre ei slik øydelegging, derfor konsentrerer poeten seg. Han konsentrerer seg om dei samanhengane han sansar.
Torvund, ja. Eg kan ikkje fri meg frå tanken på at han har gripe noe heilt essensielt i sitt vesle dikt om Bach og kjøttmeislyden, og eg er ikkje nøgd med utlegginga mi over. Diktet hans er ikkje ein kommentar bare til diktinga og fuglane, det er ei melding til dei som driv med forskinga også, og ikkje bare dei som forskar, men dei som underviser. Det er eit dikt til dei som høyrer på dei som underviser, og til dei som les det ein skal lese og skriv det som er forventa. Eit slikt dikt har Torvund laga. På 60-talet var parolen at ein ikkje skulle bedrive metafor, og denne tanken voks seg stor og feit i åra som kom. I dag er tonen ein annan. Midt oppi den store diskusjonen om metaforens falske/vonde/sanne/gode/rette/vrange koplingar står diktet til Helge Torvund. Og han står ikkje aleine der i dag. Les til dømes Revolusjonselegier av Hanne Bramness og Sommerfugldalen av Inger Christensen. Og apropos det nye alvoret. I eit anna dikt frå den same boka, startar Torvund slik:
Eg vil ha alvoret attende
eg er ikkje komen
til desse dagane
for å renna gjennom dei
som sand gjennom ei krabbeteine
(Frå artikkelen kalla “Takk til bjørka”, (1999) prenta i eit magasin som studentar ved Blindern gav ut.)
